Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı
Cümlenin öğeleri konu anlatımı, Türkçe yazı dilinde ve anlatım dilinde çeşitli konulara ayrılır. Dil anlatım türü derslerde bu konular küçük sınıflardan öğrencilere anlatılmaya başlanır. En önemli ve ana konulardan bir tanesi olan cümlenin öğeleri geniş bir alana sahiptir. Cümlenin öğeleri konu anlatımı öğrencilere ve genel yaşam içinde kişilere her zaman konu olmaya uygundur.
Bir konu anlatırken veya yazarken kurulan cümle içerisinde eylemi yapan kişi, eylemin kendisi, kullanılan zaman veya neden olan kelimeye kadar, cümle ayrı ayrı konulara ayrılır. Bu kelimelere verilen isimler yine kullanıldıkları alana göre adlandırılır. Bir cümle içinde eylemi yapan canlı veya cansız bir varlık her zaman özne olarak kabul edilir. Özne gibi daha birçok ögeler vardır. Konu anlatımı kitaplarında cümlenin öğeleri ayrı ayrı örneklendirilerek anlatılır. Bu tür kaynaklar bazen çözümlü testlerde içererek öğrencilere yardımcı olur. Cümlenin öğeleri konu anlatımı birçok Türkçe konu anlatımı kitaplarında yer almaktadır.
Cümle bir duyguyu, olayı, düşünceyi ya da haberi anlatan sözcüklerden oluşmuş birimlere denir. Bir araya gelerek oluşan sözcüklerin her birine öğe denir. Öğeler yaptıkları göreve göre farklı farklı adlandırılır. Buna göre de temel, yardımcı ve ara öğeler olarak üç başlık altında incelenirler.
Cümlenin öğeleri konu anlatımı ve örnekleri- Özne, özne cümle içerisinde temel öğelerden biridir.
Yani cümle için özne gereklidir. Eylemi, durumu yapan veya cümle içinde olayı karşılayan sözcük özne olarak kabul edilir. Özne kendi içinde gizli özne, gerçek özne ve sözde özne olarak üç bölüme ayrılır. Cümle içinde özneyi bulmak için yükleme kim? Ya da ne? Soruları sorulur. 'Ne?' sorusu nesneye de cevap verdiği için özne ile karıştırmamak gerekir. Özne olan ne? Sorusunun cevabı olur.
Örnek
Gençler bir arada top oynuyorlar. (Kimler oynuyorlar? Gençler, gerçek özne)
Yarın geleceğini söyledi. (Kim söyledi? O, gizli özne)
Bu konu anlaşılmadı. (Ne anlaşılmadı veya anlaşılmayan ne? Bu konu, sözde özne)
Ben size söz verdim. (Kim söz verdi? Ben, gerçek özne)
Saat sekiz gibi gidecekler. Kimler gidecekler? Onlar, gizli özne) - Yüklem, yüklem cümle içindeki eylemin kendisidir. Eylem gibi yargıyı ve olayıda bildirirler. Cümlenin öğeleri içinde temel öğeler arasında yer alır. Çünkü yüklem olmadan cümle olmaz. Yüklem cümle içinde kullanılırken çeşitli çekim ekleri alır. Yüklemler tek bir sözcükten ya da birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan sözcük gruplarıyla oluşabilir. Yüklemi bulmak için cümleye sorulan belli bir soru yoktur.
Örnek
Annemin çantası odanın içindeymiş. (Odanın içindeymiş, yüklem)
Bende sizinle geleceğim. (Geleceğim, yüklem)
Onlar resim yapıyorlar. (Yapıyorlar, yüklem)
Herkes düğüne gitti. (Gitti, yüklem)
Babası oğlunu çok merak ediyordu. (Merak ediyordu, yüklem) - Nesne, nesne cümlenin yardımcı öğeleri arasında yer alır. Öznenin yaptığı işten etkilenen sözcükler cümlenin nesnesi olurlar. Yüklemi geçişli olan cümlelerde nesne yer alır. Nesne öğeleri kendi içinde belirtili ve belirtisiz olarak iki kısımda incelenirler. Cümleye sorulan ne? Neyi? Kimi? Sorularına cevap veren sözcük ya da sözcük grupları nesne olarak kabul edilir. Cümleye sorulan nesne sorusu ne? Sorusuna cevap veriyorsa bu belirtisiz nesne olur. Ancak neyi? Ya da kimi? Sorusuna cevap verirse bu nesne belirtili nesne olarak kabul edilir.
Örnek
Bugün seni çok aradım. (Kimi aradı? Seni, belirtili nesne)
Kadının elinde bir kutu vardı. (Kadının elinde ne vardı? Bir kutu, belirtisiz nesne)
O resmi mutlaka görmeliyim. (Neyi görmeliyim? O resmi, belirtili nesne.
Gelirken ona pasta aldım. (Ne aldım? Pasta, belirtisiz nesne. - Dolaylı tümleç, dolaylı tümleç cümlenin yardımcı öğeleri arasında yer alır. Yaklaşma, bulunma, uzaklaşma bildiren veya cümleyi yer olarak tamamlayan kelimelerden oluşurlar. -e, -de veya -den gibi ekler alırlar. Dolaylı tümleçleri bulmak için cümleye kime, kimde, kimden, neye, nereye, nereden gibi sorular sorulur.
Örnek
Odanın içine geçip, resimi aradım. (Neyi aradın? Resimi, dolaylı tümleç.
Seninle okulda görüşeceğiz. (Nerede görüşecekler? Okulda, yer tamamlar ve dolaylı tümleç kabul edilir. - Zarf tümleci, zarf tümleci yine cümlenin yardımcı öğelerinden biridir. Yükleme sorulan nasıl ne zaman, niçin, niye, neden veya ne kadar? Gibi sorulara cevap verirler. Cümle içinde yön, zaman veya neden bildirerek yüklemi tamamlarlar. Bazen -e, -de ve -den hal ekini alırlar. Fakat dolaylı tümleçten farkları yer değil de durum veya zaman bildirmeleridir. Bu yüzden bu ekleri alan zarf tümleci cümle içinde bu ayrıntı dikkate alınarak ve karıştırılmadan bulunmalıdır.
Örnek
Annem bugün gelmedi. (Annen ne zaman gelmedi? Bugün, zarf tümleci.
Ali durmadan ders çalıştı. (Ali nasıl ders çalışıyordu? Durmadan, zarf tümleci.
Yukarı bakma sakın. (Nereye bakma, yukarı, zarf tümleci (Yukarıya olup, -e hal eki alsaydı dolaylı tümleç olurdu.
Not, birçok kaynak kitaplarda veya farklı yerlerde denk geldiğiniz edat tümleci olan cümlenin öğesi yine zarf tümleci olarak kabul edilebilir.
21.01.2024 03:54:08
Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz. Sayfayı Düzenle
|
