Sözcük türleri konu anlatımı ; İnsanlar duygu, düşünce ve isteklerini uygun cümlelerle anlatmaya çalışır. Ve bu kurulan cümlelerin her biri sözcüklerden oluşur. Bir çok sözcük çeşidi vardır. Bu sözcükler farklı alanlarda incelenebilir. Kurulan cümlelerde her bir sözcüğün farklı görevi vardır. Sözcüklerin üstlendiği bu görevler onların türlerini belirler. Sözcükler cümledeki kullanma yerine ve şekline göre isimlendirilir. Bu yüzden bir sözcüğün türünü öğrenmek için cümledeki yerine bakmak gerekir. Sözcük türleri konu anlatımda örneklendirmeler yapılabilir ve bu örneklerle konu daha kolay anlaşılır ve kavranır. Sözcük türleri konu anlatımında çeşitleri anlamlarıyla birlikte öğrenmeli. Sözcükler tür bakımından üç gruba ve 8 ayrı türe ayrılır.
Sözcük türleri konu anlatımı ve grupları;
- İsim soylu sözcükler; İsim, sıfat, zamir, zarf
- Edat soylu sözcükler; Edat, bağlaç, ünlem
- Fiiller;
İsim; Varlıkları ve kavramları karşılayan sözcük türüdür. Aralarında sıkı bir kavram olan isimler daima birbirini anımsatır. Mesela kalem dediğimiz zaman direk aklımızda kalem çağrışım yapar. Ya da bir kalem gördüğümüzde aklımıza direk onunla ilgili bir çağrışım oluşur. Ama kavram konusunda ise bunu söylemek mümkün değildir. Mesela huzur dediğimiz zaman aklımızda bir şey belirmez ama bunun mutluluk verici bir şey olduğu hemen aklımızda belirir. İsim kendi arasında türlere ayrılır.
Varlıklara verilişlerine göre;
Cins ismi; Birbirleriyle benzerlikleri oldukça çok olan varlıklardır. Bu varlıklardan çokça vardır. top, ağaç, defter, kalem gibi.
Özel isim; Kendine ait isimleri olan ve benzerleri pek bulunmayan varlıklardır.
- Yer adları (Diyarbakır, Palandöken)
- Kişi adları (Ayşe, Ali)
- Ülke adları (Türkiye, Arabistan)
- Kitap, dergi, gazete adları (Çalıkuşu, Yaban)
- Kurum adları ( Atatürk üniversitesi, Yeşilay)
- Dil adları (Türkçe, Arapça)
- Din ve mezhep adları (Yahudilik, Ortodoks)
- Hayvanlara verilen adlar (Boncuk, Tekir)
İsimler her zaman cins ismi olmayacağı gibi özel isimde olamaz.
' Yazın tatilde denize gitmeyi çok severim' Deniz burada cins isim fakat
'Bugün sınıf arkadaşım Denizlerin evine gideceğim' bu cümle içerisinde ise Deniz özel isim olmuştur. Bazen tam tersi durumlarda olabilir.
Karşıladığı varlığın sayısına göre;
Tekil isim; Sayı bakımından tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.
Çoğul isim; Lar- ler eki eklenerek sayıca bir çok varlığı karşılayan isimlerdir.
Topluluk ismi; Çoğul eki almadan bir çok topluluğun varlığını karşılayan isimlerdir.
Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir. Aldığı ek sayesinde bir çok topluluğun fazla oluşunu bildirir.
Sıfat (Önad);
İsimleri belirten veya niteleyen sözcüklere verilen addır. Varlıklarıyla kendini belli eden sıfatlar tek başına kullanılamaz. Bir kavramın kendisini belirten sözcükler sıfat anlamını alır. Kendinden sonraki sözcüğün varlığını bildiren cümleler sıfat olarak adlandırır. Örneğin; 'Mavi denizi çok severim' Mavi tek kelime iken sıfat olmaz ama burada denizin maviliğini belirttiği için sıfat adını alır. Sıfat kendi arasında ise çeşitlere ayrılır.
Niteleme sıfatları; Varlığın nasıl olduğunu bildiren ve yapısal özelliğini ortaya koyan sıfatlara verilen isimdir. Bir varlığın nasıl sorusuna cevap veren sözcükler niteleme sıfatı olarak adlandırılır.
Belirtme sıfatları; Bir varlığın diğer varlıklarla olan ilgisini belirten sıfatlardır. Bu sıfatlar kendi arasında dört gruba ayrılır.
- İşaret sıfatı; Bir varlığın bulunduğu yeri söyleyen kişinin yakınlık, uzaklık derecesine göre değişir.
- Sayı sıfatları; İsimlerin veya bir varlığın sayısal özelliklerini bildirir.
- Belgisiz sıfat; İsimlerin belirsizlik yönlerini bildiren sıfattır.
- Soru sıfatı; İsimlerin niteliğini, özelliklerini soran sıfatlara verilen isimdir.
- Adlaşmış sıfat; Kişilerin bilinmediği ve vurgulanmak istenen özelliğin ve niteliğin söylenmeden yerine geçen sıfata verilen isimdir.
Zamir (Adıl); İsim olmadıkları halde isim gibi adlandırılan sıfatlara zamir denir. Zamirlerde kendi aralarında türlere ayrılır.
- Şahıs zamirleri
- Dönüşlülük zamirleri
- İşaret zamirleri
- Belgisiz zamirler
- Soru zamirleri
Şahıs zamirleri; Dilimizde olan 6 şahıs zamir vardır. İsimlerin yerine geçen bu zamirlere şahıs zamir adı verilir.
Dönüşlülük zamirleri; Kendi sözcüğüne verilen isimdir.
İşaret zamirleri; İsimlerini yerini alan işaret zamirlerine denir. ( şu, bu, o gibi )
Belgisiz zamirler; İsimleri tam olarak belli olmayan sözcüklerin yerini karşılayan zamirlere verilen isimdir.
Soru zamirleri; İsimlerin yerine soru olarak geçen sözcüklere verilen isimdir. İsimler yerine soru zamiri getirilir.
Zarf (Belirteç); İsimlerin varlıklarını karşıladığı, fiillerin ise hareketleri ve oluşları karşıladığını biliniyor. İsmin niteliğini bildiren sözcüklere sıfat, fiillerin niteliğini bildiren sözcüklere ise zarf denir.
Durum zarfları; Fiilin nasıl yapıldığı sorusuna cevap veren sözcüklere verilen isimdir.
Zaman zarfı; Ne zaman sorusuna cevap veren sözcüklere verilen isimdir.
Yer-yön zarfı; Nereye sorusuna cevap veren sözcüklere verilen isimdir.
Azlık- Çokluk zarfları ( miktar ); En geniş alana sahip olan bu zarf değişik özellikler gösteren sözcüklere verilen isimdir.
Soru zarfı; Zarfları bulmak için verilen sözcüklere verilen isimdir. Nereye sorusuna hariç tüm sorulara cevap verir.
